Mùng 5 tháng 8 Âm lịch là ngày sanh của Đức Khổng Phu Tử. Cuộc đời của ông
Thánh nầy cũng lắm gian truân chìm nổi cũng như cuộc đời của bao người
khác, Ông mất lúc 73 tuổi, là tuổi thượng thọ lúc bấy giờ, và để lại một câu
nói bất hủ thu tóm toàn bộ cuộc đời của ông như sau...
《論語 · 為政第二》講要.
◎子曰：吾，十有五，而志于學，三十而立，四十而不惑，五十而知天命，六十而耳順，七十而從心所欲，不踰矩。
[Luận Ngữ. Vi Chính
đệ nhị] Giảng Yếu.
Tử viết: Ngô, thập hữu ngũ, nhi chí
vu học, tam thập nhi lập, tứ thập nhi bất hoặc, ngũ thập nhi tri thiên mệnh, lục
thập nhi nhĩ thuận, thất thập nhi tòng tâm sở dục, bất du củ.
Chú thích:
* Tử Viết: là
Khổng Tử Nói rằng.
* Ngô: là Đại Danh từ Ngôi thứ Nhất: Tôi,
Ta, Tao...
*Nhi: là Thì, Là (Verbe Auxilière).
*Vu: là Về.. cái gì đó. Ở... việc gì đó.
*Lập: là Lập Thân, là Đứng vững được trong
cuộc sống, là Thành Tài rồi. Có sự nghiệp, có công ăn việc làm rồi.
*Bất Hoặc: là Không còn Nghi Hoặc, Ngờ Vực
gì nữa. Chỉ Kiến thức đã chín chắn, ổn định.
*Tri Thiên Mệnh: là biết được cái Mệnh Trời,
An phận theo cái mình đã có, theo khả năng của mình , mà không đòi hỏi, so bì,
bon chen nữa!.
*Nhĩ Thuận: là Lỗ Tai Xuôi, có nghĩa là đã
biết phân biệt một cách rõ ràng, nghe điều gì đó là biết ngay điều đó tốt hay xấu,
thiện hay ác, đúng hay sai....
*Tòng Tâm Sở Dục: Tòng tâm là Theo Lòng Mình.
Sở dục là Cái mà Mình Muốn. Tòng Tâm Sở Dục là Làm những cái mà lòng mình muốn
làm, có nghĩa Muốn gì thì cứ làm nấy!
*Bất Du Củ: Du 踰 có bộ Túc là Cái Chân ở bên Trái, nên Du có nghĩa là Trèo qua. Trong
Truyện Kiều giảng tích "Tường đông ong bướm đi về mặc ai "bằng
câu" Du đông lân nhi lâu kì xứ nữ", tức là "Trèo qua bức tường phía
đông để ôm lấy cô gái bên đó.". Nhưng...
... trong câu nói trên Du có nghĩa là
Vượt qua. Còn...
*Củ 矩: là Cái Khuôn dùng để kẻ
Hình Vuông, là Cái Ê-Ke. Nghĩa bóng là Cái Khuôn Phép. Nên...
Bất du củ là: Không vượt qua cái khuôn phép
đúng đắn bình thường trong cuộc sống. Sẵn nhắc lại chữ...
*Quy 規: là Dụng cụ dùng để kẻ đường
tròn, là Cái Com-pa đó. Nên...
Không có Quy thì Kẻ không Tròn, không có Củ
thì Vẽ không Vuông. Nên Quy củ là cái khuôn phép mà ta phải tuân theo. Nội quy
là những điều khoản Quy định của một Tổ chức, Cơ quan... nào đó mà tất cả thành
viên trong đó phải tuân hành. Nên câu nói của Đức Khổng Tử...
Có thể hiểu nghĩa một
cách đơn giản như thế nầy:
Khổng Tử nói rằng:
Ta, lúc 15 tuổi, thì chí ở học hành, 30 tuổi thì đã lập thân được, 40 tuổi thì
không còn nghi hoặc điều gì nữa, 50 tuổi thì biết đến mạng trời, 60 tuổi thì
nghe đã biết điều phải trái, 70 thì có thể làm theo những gì mà trong lòng mình
muốn, vì nó không có đi quá lố ngoài khuôn phép nữa .
Đây là câu nói của
Đức Khổng Tử nói về bản thân Ngài, nhưng thường được người đời đem ví với bản
thân mình, thậm chí đem... áp dụng chung cho tất cả mọi người, cho nên ta thường
nghe nói...
... Ba chục tuổi là tuổi Lập Thân, Năm chục tuổi
là tuổi Tri Thiên Mệnh... thậm chí nói Tam Thập Nhi Lập là... Đàn Ông con trai tới
tuổi ba mươi là phải lấy vợ, phải lập gia đình, thì mới lập thân được, nhưng vì
điều nầy cũng hợp lí và thực tế , cho nên mọi người đều noi theo. Tôi còn nhớ
một câu Nho mà Ba tôi thường nói khi... ép tôi cưới vợ là:
Nam đại bất hôn như liệt mã vô cương. 男大不婚如烈馬無韁
Có nghĩa:
Con trai lớn
mà không kết hôn thì giống như con ngựa chứng (Liệt mã là con ngựa xấu, ngựa
chứng!) mà không có dây cương vậy (sẽ phóng càn, phóng ẩu, phóng... túng, vì
không có ai kềm chế, cưới cho con vợ để có người "cằn nhằn" và xì-tóp
bớt lại, thì mới Trụ và mới làm nên sự nghiệp được!). Nên ông bà ta cứ nghĩ...
Tam thập nhi
lập là 30 tuổi thì phải Lập Gia Đình, không lập gia đình thì... Nó sẽ nổi máu
"giang hồ" rồi không làm nên cơm cháo gì cả!. Còn
Ngũ Thập Tri Thiên Mệnh,
là đến tuổi 50 nên an phận mà không còn muốn bon chen nữa, vì số trời đã định
như thế rồi ! Sự thật thì ở Mỹ hiện nay, tuổi 50 là tuổi đã chín chắn về mọi
mặt, kiến thức đã phong phú, kinh nghiệm sống dồi dào, nghề nghiệp đã vững chắc
ổn định, tiềm năng về kinh tế cũng đã có cơ sở, credit đầy đủ... chính là cái
tuổi phát triển sự nghiệp tốt nhất của con người.... chớ không phải Tri Thiên
Mệnh mà buông xuôi tất cả!!!. Khổng Tử chỉ muốn nói về mình, khi đến 50 tuổi
thì biết được mệnh trời, tức là biết được cái hoàn cảnh xã hội chung quanh mình
đang sống, biết được cái khả năng và cái tài năng của mình như thế nào, để không
đòi hỏi đua đòi những điều quá đáng mà phải biết an phận với cái mà mình đang
có trước mắt hợp với sở năng của mình, chớ không phải mê tín buông xuôi cho số
phận!. Về...
Tứ thập nhi bất hoặc: 40 tuổi thì không còn Nghi hoặc gì nữa, Ý nói, tuổi 40 thì
sự hiểu biết đã Chính chắn, gặp chuyện gì đó đã biết và dám đưa ra quyết định
theo nhận thức của mình, chớ không còn Nghi hoặc chần chừ không biết phải quyết
định như thế nào của tuổi 30 nữa! Bất hoặc là thế!
Lục thập nhi nhĩ thuận là: 60 tuổi thì tai đã xuôi, đã thông. Có nghĩa: Khi nghe
điều gì đó thì đã biết ngay là điều đó đúng hay sai, phải hay không phải, nên
hay không nên nghe theo, cũng có nghĩa là sự nhận xét phán đoán đã nhuần nhuyễn.
Trái với Nhĩ thuận là Nhĩ nghịch là Trái Tai Gai Mắt!
Thất thập nhi tòng tâm sở dục, Bất du củ là: 70 tuổi thì có thể làm theo những điều
gì mà mình đã nghĩ đã muốn làm, vì những điều đó không có vượt quá qua khuôn
phép đâu! Ý muốn nói, trong phép tu thân thì đến tuổi 70 đã hoàn hảo lắm rồi,
có thể làm theo những gì mình muốn mà không sợ quá đáng! Đây là câu nói hướng
thiện, luôn luôn theo hướng phấn đấu tốt mà vươn lên, chớ không phải câu nói Tự
hào là mình đã Hoàn thiện không còn sai sót nữa! Và cũng không có nghĩa
là hễ đến 70 tuổi là làm việc gì cũng đúng cả như người đời thường lầm tưởng!
Vì là
câu nói của ông Thánh, cho nên người đời hay lấy đó làm chuẩn mực để phân định tuổi
tác của mọi người, mặc dù cái chuẩn mực đó đã bị lệch nghĩa so với Ý chính của
câu nói ở lúc ban đầu, như...
Tuổi 30 thì
gọi là " Tuổi Nhi lập ", và hiểu là đã đến tuổi phải Lập Gia Đình,
phải Thành Gia Lập Thất, phải Cưới Vợ, phải Ổn Định Sự Nghiệp...
Tuổi 40 thì
gọi là " Tuổi Bất hoặc ", và gọi thì gọi thế, nhưng rất nhiều người không
hiểu Bất Hoặc là gì, chỉ nghe người ta gọi thì gọi theo mà thôi! Hoặc chỉ hiểu
nghĩa lờ mờ, Bất Hoặc là không còn nghi hoặc gì nữa, mà không biết tại sao lại
không còn nghi hoặc, và tại sao lại gọi thế ?!.
Thông dụng nhất
là tuổi 50, được gọi là " Tuổi Tri thiên mệnh ", và thường hay
có tâm lí an phận và buông xuôi mà không muốn phấn đấu để vươn lên nữa! Và cũng
thường dùng để tự an ủi khi thất bại hoặc trắc trở về mặt sự nghiệp trong độ tuổi
nầy!.
Sáu mươi tuổi
thì gọi là " Tuổi Nhĩ Thuận ", Nhĩ thuận là xuôi tai, nhưng lại
nghe rất lạ tai, mà không hiểu tại sao gọi thế, cũng như...
Tuổi 70, thì gọi
là " Tuổi Tòng tâm sở dục, Bất du củ! " Rất nhiều người không hiểu
câu nói nầy có nghĩa gì cả! Khác với dân gian hay gọi 70 tuổi là tuổi Cổ lai
hy, theo Ý của 2 câu thơ trong bài Khúc Giang của Thi Thánh Đỗ Phủ đời Đường
là:
Tửu trái tầm thường hành xứ hữu, 酒債尋常行處有,
Nhân sanh thất thập Cổ lai hy. 人生七十古來稀.
.... nghe thi vị và hay hơn nhiều!
Nhưng...
Vì là
câu nói của ông Thánh Khổng nên mọi người đều muốn nhái theo xem có được như...
Thánh hay không? Âu cũng là việc tốt mà thôi!
Theo tài liệu
thống kê dân số đời Đường, thì tuổi thọ của con người ta lúc bấy giờ chỉ trên
dưới 45 tuổi mà thôi, nên mới bảo là "Thất thập Cổ Lai Hy", chớ bây
giờ, nhất là ở nước Mỹ nầy thì 70 tuổi hễ ra đường là thấy liền ngay mấy cụ...
Càng ngày
tuổi thọ con người càng cao, nên ngày Lễ Ông bà càng cần thiết và càng có Ý
nghĩa hơn lên!
Đỗ Chiêu Đức
